‘Degene die de naam Groenland bedacht, kwam niet via de lucht,’ merkt een medepassagier droogjes op. We kijken samen uit het vliegtuigraampje. Sneeuw, ijs en bergen – het spectaculairste panorama dat ik ooit heb gezien! Mijn medepassagier kijkt even mee, en gaat dan weer verder met lezen. Ze is verdiept in een thriller. Deze zomer was ik met dertien Denen op West-Groenland. Voor een trekking geldt: hoe minder bagage, hoe beter. Ik was dan ook verbaasd toen maar liefst zes van de dertien hetzelfde kolossale boek, hardcover, uit hun rugzak toverden: deel drie van de Millennium-trilogie van de Zweedse auteur Stieg Larsson, net in het Deens verschenen.In Zweden werden alleen al van het eerste deel, Män som hatar kvinnor (Mannen die vrouwen haten) ruim 2,7 miljoen exemplaren verkocht, dat is bijna één exemplaar op de drie inwoners. Daarna volgde de rest van Scandinavië.
Omdat het mij frustreerde dat ik in de groep niet mee kon doen met het enthousiast herinneringen ophalen aan deel één en twee, en ook geen bijdrage kon leveren aan het vraagstuk welke vrouw uit onze reisgroep het meeste in aanmerking zou komen voor de rol van Lisbeth Salander in de op hand zijnde verfilming, snelde ik bij thuiskomst onmiddellijk naar de boekhandel. Deel één en twee zijn in het Nederlands vertaald (uitgeverij Signatuur), maar ik kon me niet herinneren dat er een hype was geweest.
Die hype moet ogenblikkelijk komen!
Het succes kan ik inmiddels ook verklaren: het volstrekt atypische speurneuzenduo, de twee hoofdrolspelers. Lisbeth Salander is een lelijke seksueel misbruikte, dwarsliggende, biseksuele hacker van begin twintig met als hobby’s boksen, auto’s en computers. Ze draagt zwarte T-shirts met opschriften als ‘I can be a regular Bitch – if you want me to’ en ‘I am also an Alien’. Mikael Blomkvist is een vreselijk mooie man, een journalist die van koken houdt en er een getrouwde minnares op nahoudt, die zijn chef is bij het dagblad. Lisbeth is kortom nogal mannelijk uitgevallen, en Mikael heeft zijn vrouwelijke eigenschappen uitstekend ontwikkeld.
Ik ga verder geen plot uitleggen – het is te ingewikkeld. Laat ik volstaan met te zeggen dat het net lijkt alsof Mannen die vrouwen haten alle klassieke ingrediënten bevat van een goede thriller: een ijzersterke plot, spannende plattegrondjes, codes die gekraakt moeten worden, veel verdwenen meisjes, religieuze motieven en bijbelcitaten. Maar het blik wrede psychopaten met nazi- voorvaderen en bizarre seksuele praktijken dat wordt opengetrokken is opmerkelijk.
Het succes heeft iets te maken met het hoge Scandinavische gehalte van het duo. In een land waar het vaak donker is, individualisme hoogtij viert, de emancipatie meer dan voltooid lijkt, richt veel van de Zweedse literatuur en filmkunst zich op duistere familiegeheimen, geperverteerde man-vrouwverhoudingen en de kwellingen van de psyche. De Zweedse ziel wordt bijvoorbeeld gevormd door de tegendraadse jongensachtige meisjes van Astrid Lindgren, en het werk van August Strindberg, die te boek staat als vrouwenhater. De Zweed heeft gecompliceerde en gigantisch geëmancipeerde karakters nodig, die zo diep zijn als de Zweedse meren. Bij een volk waar – naast het belasting betalen – het hebben van psychische problemen tot nationale hobby is verheven en de zelfmoordcijfers nog altijd psychologen voor raadsels stellen, kunnen de actieheld zonder eigenschappen Robert Langdon en de mooie, perfecte popjesheldin Sophie Neveu, het duo dat Dan Brown bedacht, geen potje breken.
Stieg Larsson is niet de Dan Brown van Scandinavië. Nee, dit is Ingmar Bergman in thrillervorm. Zie alleen al de titel – is er iemand die niet wil weten wat de verdere strekking van het geschrevene zal zijn? De Engelse uitgever durfde de titel niet aan – dom! – en publiceerde deel één onder de noemer The Girl with the Dragon Tattoo.
En dan is er nog een succesingrediënt: de tragiek en de rage rondom de auteur zelf. Stieg Larsson stierf in 2004 op 50-jarige leeftijd aan een hartaanval, vlak nadat hij zijn complete trilogie in één keer had ingeleverd bij de uitgeverij. Het succes van zijn boeken heeft hij dus niet mogen beleven. Maar de rel rondom zijn literaire nalatenschap is losgebarsten, en de Zweedse kranten staan er bol van. Er werd onlangs een oud testament gevonden van de auteur uit 1977. Daaruit blijkt dat de schrijver zijn geld nalaat aan een communistische arbeidersbeweging (nu socialistische partij). Zijn vader en broer claimen dat het testament inmiddels ongeldig is. Volgens Larssons levensgezellin Eva Gabrielsson gaat het hen louter om het geld en keken ze bij leven niet om naar respectievelijk hun zoon en broer. Zij woonde meer dan dertig jaar samen met Larsson, maar omdat ze niet getrouwd waren, heeft ze volgens de wet geen recht op het geld. Terwijl vader en broer beweren dat Gabrielsson geestelijk niet in orde is, heeft deze intussen laten weten dat ze een vierde manuscript van het duo Salander en Blomkvist in bezit zou hebben, maar dat zij dit voorlopig niet laat verschijnen omdat ze niet wil dat vader en zoon er met de geldbuit vandoor gaan.
Het wordt tijd voor soortgelijke frisse tegendraadse types in de Nederlandse thrillerwereld. Weg met die sjabloonmatige speurneuzen bij Saskia Noort, Elvin Post en Simone van der Vlugt. In zichzelf snijdende dwarse pubermeisjes en culinair getalenteerde mannen die codes kraken omdat ze ook breipatronen doorgronden: zet hem op, Esther Verhoef! En waarom wordt Mannen die vrouwen haten hier niet massaal gelezen? Wij achten onszelf geestelijk misschien veel gezonder, dat neemt niet weg dat we ons zo snel mogelijk aan deze trilogie moeten wagen.
Stine Jensen, NRC boeken
Geen opmerkingen:
Een reactie posten