SPIJKERSCHRIFT - KADER ABDOLAH - ROMAN

De in Nederland wonende, van oorsprong Iraanse, schrijver Kader Abdolah (°1954) nam de naam over van een vriend die in Iran tegen de islamitische dictatuur vocht en daarbij de dood vond. Hij kwam in 1988 naar Nederland, nadat hij drie jaar eerder om politieke redenen zijn geboorteland was ontvlucht. In het voetspoor van al die ballingen, dichters, schrijvers die hun vaderland en moedertaal achter zich lieten, hun wortels afsneden en elders helemaal opnieuw moesten beginnen. Hossein Sadjadi Ghaemmaghami Farahani, zoals zijn echte naam luidt, was al schrijver in het Perzisch en schreef twee (ongepubliceerde) boeken in zijn vaderland. Inmiddels heeft hij verschillende boeken op zijn naam staan en werden zijn columns voor de Volkskrant gebundeld. Al die werken zijn geschreven in zijn nieuwe moedertaal: het Nederlands.

Een grote roman over liefde, verraad, dood en religie in een even sprookjesachtig als woelig Perzië. Aga Akbar, de doofstomme vader van Ismaiel, heeft in de loop van zijn leven een boek geschreven. In een eigen ontworpen spijkerschrift. Na zijn dood in de Perzische bergen wordt het boek bij zijn naar Nederland gevluchte zoon bezorgd. Ismaiel probeert het leesbaar te maken, net zoals hij zijn vader vroeger verstaanbaar moest maken. Zo tovert Kader Abdolah het leven van Aga Akbar en zijn zoon Ismaiel tevoorschijn.‘Als ik geen doofstomme vader had, had ik dit boek niet kunnen schrijven’, zegt Kader Abdolah. ‘Met Spijkerschrift wil ik over het leven vertellen. Over de liefde, de dood, het verraad en de religie. En dan op mijn eigen manier. In het boek verwijs ik met een citaat uit de Max Havelaar naar de overeenkomst tussen het pak van Sjaalman en Spijkerschrift. Alles leugens, schrijft Multatuli. En zo is het in Spijkerschrift ook. Alles leugens.’ (Uitgeverij De Geus)

Tekstfragment

Jaren later, toen Ismaiel, de zoon van Aga Akbar, een jaar of zestien was en in de stad woonde, bezocht hij zijn oudoom in de bergen. ‘Maar oom Kazem Gan, waarom leerde u mijn vader niet normaal schrijven, of normaal lezen, net als alle anderen?’ vroeg Ismaiel ‘s avonds bij het eten. (…)‘Voor zulke dingen moet je een bekwame vader hebben en een sterke moeder. Nee, ik wilde hem helemaal niet leren schrijven. Maar ik voelde, ik merkte dat het hoofd van Aga Akbar zinnetjes maakte, verhalen schiep, begrijp je wat ik bedoel? Dat talent, die zinnetjes in zijn hoofd konden hem kapotmaken. Hij had altijd hoofdpijn, en ik was de enige die wist waar die hoofdpijn vandaan kwam. Daarom leerde ik hem in spijkerschrift te schrijven.’

Hoewel hij de notities van zijn vader zichtbaar wil maken, vertelt hij zijn eigen levensverhaal. Als Ismaiel in Teheran gaat studeren wordt hij actief in een ondergrondse beweging. Gaandeweg wordt de toon grimmiger en minder sprookjesachtig. Inmiddels komen de geestelijken in opstand en wordt er een revolutie ontketend. Als Khomeini de macht overneemt, kiest Ismaiels partij voor een half legaal bestaan. Ismaiel zit in de redactie van de partijkrant. Een van de aangrijpendste passages uit het boek is hoe hij zich vlak voor zijn definitieve vlucht probeert te ontdoen van de stencilmachine die op zijn kamer stond. Het verhaal eindigt opnieuw op een sprookjestoon, in de grot waar Aga Akbar ooit het spijkerschrift overschreef. Abdolah heeft de cirkel rond willen maken, het onuitsprekelijke willen vertellen.

Wat deze 'Notities' boeiend maakt is de meerstemmigheid ervan. In de roman staan soera's uit de Koran, een gedicht van P.N. van Eyck, poëzie van meerdere middeleeuwse Perzische dichters, een fragment van Multatuli, of reflecties over de verhouding tussen kroonprins Willem-Alexander en zijn moeder. Abdolah schrijft over legendes in het Saffraandorp, Ismaiels dichtende oom Kazam Gan die te paard door de streek trok, maar ook over een vriendschap tussen een Iraanse balling en een Nederlander die samen een duin beklimmen. 'Spijkerschrift' is het meest overtuigende boek van een schrijver die zich een unieke plaats in de Nederlandstalige literatuur heeft verworven. (Trouw Boekrecensies)