ELEMENTAIRE DEELTJES - MICHEL HOUELLEBECQ - ROMAN

'Frapper òu ca compte' ('slaan waar het ertoe doet') luidt het motto van Michel Houellebecq, die het als hip mediafenomeen en zelfverklaarde rechtse intellectueel onder meer aan de stok kreeg met moslims, milieuactivisten, feministen en veteranen van mei '68. Volgens de als agronoom opgeleide Houellebecq zou de moderne roman 'alles' moeten bevatten: van filosofische theorieën tot pure emotie en van wetenschappelijke debatten tot literaire kritiek.

Wie is Michel Houellebecq, in een paar woorden? Het blad Lire vroeg het hem zelf in 1998, bij het verschijnen van 'Elementaire deeltjes', het boek dat hem wereldwijde roem zou verschaffen.

Dit was zijn antwoord: 'Ik ben een nerveus type: gevoelig, primair, indolent. Ik heb meer dan tien plus aan ieder oog: ik zie de wereld dus heel scherp. Ik heb een zeer goed ontwikkelde tastzin. Intellectueel ben ik heel variabel, soms heel sterk, soms heel zwak. Hetzelfde geldt voor mijn seksuele interesse. In veel opzichten pas ik in het plaatje van een manisch-depressieve.'

Bruno en Michel zijn halfbroers, van dezelfde moeder: Janine Ceccaldi - ook in het ware leven de naam van Houellebecqs moeder. Bruno is van 1956, Michel van 1958, en aan alle twee leent Houellebecq een aantal autobiografische elementen uit. Michel is moleculair bioloog, bezeten door kennisdrift - hij is een bekendheid in het kloneeronderzoek. Het streven van de mens om de voorwaarden van zijn eigen vervanging te bepalen is een belangrijk thema in het boek. Bruno is schrijver, leraar, en staat stijf van een meer voorkomende drift: een honger naar seks, die hij - zielig voyeur met klein geschapen lid - probeert te stillen in de naturistencamping en de parenclub.

Geen van beiden is gelukkig. Het geluk gedijt in het algemeen niet in 'Elementaire deeltjes': 'Eén ding was zeker: niemand wist meer hoe hij moest leven.' Het boek werd niet toevallig een megaseller vlak voor de millenniumwende: door de levensloop van die twee afstandelijke, wat autistische halfbroers te schetsen vatte Houellebecq een algemener malaisegevoel samen. Zijn ambitie was de toestand van de westerse cultuur te evalueren, en dat liep uit op een regelrechte veroordeling van de generatie van '68 - waar hij een kind van is. Het was dan wel een generatie die het kapitalisme bestreed, 'maar over de hoofdzaak waren ze het met de amusementsindustrie eens: vernietiging van de joods-christelijke morele waarden, verheerlijking van de jeugd en de individuele vrijheid'.

Zijn moeder deed in zijn ogen volop mee met de vernietiging van die waarden: ze was een vrije vogel die haar zoon verwaarloosde, en ze kreeg in 'Elementaire deeltjes' de rekening gepresenteerd.

Vooraan zit bijvoorbeeld de scène waarin Michel door zijn vader voorgoed bij zijn moeder wordt weggehaald. Dat gebeurt in een slaapkamer waar een dronken man in een verschrikkelijke stank ligt te snurken. 'Zijn zoon kroop onhandig over de vloer, af en toe uitglijdend in een plas urine of uitwerpselen. Hij knipperde met zijn ogen en kreunde zonder ophouden. Toen hij de aanwezigheid van een mens gewaar werd, probeerde hij te vluchten.'

In 'Elementaire deeltjes' bekijkt Houellebecq het menselijk gedrag met de klinische blik van de bioloog: 'Wanneer er tijdens de kindertijd geen contact met de moeder is, ontstaan er ernstige verstoringen van het seksuele gedrag bij de mannetjesrat, met name remming van het hofmakingsgedrag.' (HUMO)

Over zijn kale stijl en zijn onorthodoxe maatschappijtheorieën kunnen de meningen verschillen, maar vriend en vijand zijn het over één ding eens: deze frontale aanval op een generatie, een economisch systeem en een heel tijdsgewricht is de spectaculairste literaire prestatie van het voorbije decennium. (De Standaard)